มีดพร้าบ้านนาป้อ

ตั้งอยู่หมู่ที่ ๘ ตำบลควนปริง อำเภอเมือง จังหวัดตรัง

มีดพร้าบ้านนาป้อ เป็นสินค้าชุมชนอีกตัวหนึ่งที่มีคุณภาพ เป็นที่รู้จักของชาวสวน ชาวนา ชาวไร่ บ้านนาป้อเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ตั้งอยู่หมู่ที่ ๘ ตำบลควนปริง อำเภอเมือง จังหวัดตรัง บ้านนาป้อนั้นผลิตมีดพร้ามามากกว่า ๓๐๐ ปี เป็นมีดที่ผลิตสำหรับชาวนา ชาวสวน ชาวไร่ ใช้ในเกษตรและชีวิตในประจำวัน นอกจากมีดพร้าแล้วชุมชนที่นี่ยังผลิตเครื่องมือทางเกษตรต่าง ๆ อีกมากมาย เช่น จอบ เสียม คราด ชะแลง ขวาน และอื่น ๆ จากคำบอกเล่าของชาวบ้าน หมู่บ้านนาป้อ มีชื่อเสียงในเรื่องการผลิตมีดพร้า ทุกคนในครัวเรือนจะผลิตมีดพร้ากัน คนที่ริเริมหรือเป็นต้นตำรับ คือนายเด่น ชิตจันทร์ หรือบังเด่น ที่คนนาป้อและคนทั่ว ๆ ไปรู้จักเป็นอย่างดี  มีดพร้าบ้านนาป้อตามตำนานเล่าว่ามีชาย ๒ คน ชื่อนายเพชรกับนายคง ต้อนวัวควายไปขายที่กันตัง ระหว่างทางนั่งพักเหนื่อยใต้ต้นจากนั้นก็หลับไปทั้ง ๒ คน พอตื่นขึ้นมาก็เห็นเรือลำหนึ่งซึ่งจวนจะพังแล้วจอดทิ้งอยู่ จึงได้ถอนเอาตะปูเรือกลับมาด้วย จากนั้นลองเอาตะปูโยนใส่เข้าไปในเตาไฟ เหล็กตะปูเรือก็กลายเป็นเหล็กแหลม นำไปใช้เจาะดินหยอดเมล็ดพืชในการเพาะปลูก ต่อมาก็ได้ทดลองหาเหล็กมาเผาและตีเป็นรูปทรงต่าง ๆ ทำเป็นเครื่องมือทางการเกษตร และเครื่องใช้ในชีวิตประจำที่หลากหลาย ทำให้ชีวิตความเป็นของคนในหมู่บ้านดีขึ้นตามลำดับ
       “เอกลักษณ์ของมีดพร้านาป้อที่มีชื่อเสียงเลื่องลือก็คือคุณภาพความคม ความแข็งแกร่งและความทนทาน จนมีคำเปรียบเปรยว่า “กินเหมือนมีดพร้านาป้อ” ซึ่งหมายถึงว่าเวลาตัดไม้หรือกรีดยางจะกินเนื้อไม้หรือต้นยางได้ง่ายเพราะมีความคมมาก”

ลักษณะของภูมิปัญญาของมีดพร้านาป้อ

        มีดพร้าใช้ในการตัด สับ ฟัน เหลากิ่งไม้ หวดหญ้า ตัดเถาวัลย์ ถางป่า และเป็นอาวุธ ลักษณะของมีดพร้านั้นจะมีคมมีด ส่วนปลายไม่เรียวแหลมเหมือนปลายมีด จึงเรียกว่าหัวพร้า มีดพร้ามีลักษณะแตกต่างกันคือพร้าหัวงอ มีลักษณะหัวพร้าโค้งงอซึ่งเรียกว่าจะงอย ใช้ในการเกี่ยวหญ้า หรือเกี่ยวเถาวัลย์ ให้มารวมกันก่อนที่จะใช้คมพร้าหรือเครื่องมือมีคมอย่างอื่นตัดให้ขาด และอีกลักษณะคือพร้าลืมงอ มีลักษณะหัวโค้งงอใช้ประโยชน์ในการตัด การฟัน และใช้เป็นอาวุธป้องกันตัว ส่วนด้ามของมีดพร้าอาจทำด้วยไม้หรือเหล็กก็ได้ การสืบทอดภูมิปัญญาในการทำมีดพร้านาป้อ มีคุณลักษณะพิเศษคือ
         ๑.๑ การทำมีดพร้า ชาวบ้านนาป้อได้สืบทอดวิชาตีเหล็กทำมีดพร้ามาจากบรรพบุรุษ เหล็กที่ใช้ทำมีดพร้า ปัจจุบันนิยมใช้เหล็กผสมสำเร็จ และเหล็กแหนบรถยนต์ เชื้อเพลิงใช้ถ่านไม้ อุปกรณ์มีเตาเผา ทั่ง ค้อน การตีมีดจะใช้เหล็กดี ทำให้มีดมีความคม และใช้ทนทาน
    ๑.๒ ลักษณะของมีดพร้านาป้อตัวมีดทำด้วยเหล็กลักษณะมีดหัวโค้งงอโดยปลายสุดงอโค้งลงเป็นจะงอยการใส่ด้ามด้ามจะทำด้วยไม้ด้ามยาวขนาดจับเหมาะมือกระชับมือ รูปทรงสวยงาม
              ๑.๓  ประเภทของมีดพร้านาป้อ
                     ๑) มีดพร้าหัวแหลม ส่งขายในจังหวัดยะลา และประเทศมาเลเซีย ใช้ตราเบตง
                     ๒) มีดพร้าหัวแหลม ส่งขายในจังหวัดกระบี่ ใช้ตราจระเข้
                    ๓) มีดพร้าหัวตัด ส่งขายในอำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสตูล จังหวัดพัทลุง ใช้ตรา ๕ ดาว และตรา ๒๒          
                    ๔) มีดพร้าหัวแหลม ส่งขายในจังหวัดสุราษฎร์ธานีและจังหวัดชุมพร ใช้ตรา ๐๐๗
                    ๕) มีดพร้าภูเก็ต ส่งขายในจังหวัดภูเก็ต จังหวัดพังงา จังหวัดระนอง ใช้ตราหน่อไม้และตราน้ำเต้า ขนาดของมีดพร้าที่ผลิตออกมาดังนี้
                             เบอร์           ความยาวมีด           คมมีดกว้าง             คอมีดกว้าง           เส้นผ่าศูนย์กลางบ้องมีด
                          ๐                   ๑๕ นิ้ว                       ๒.๕ นิ้ว                         ๓ นิ้ว                                ๓ นิ้ว
                          ๑                   ๑๔ นิ้ว                       ๒.๑ นิ้ว                         ๓ นิ้ว                                ๓ นิ้ว
                          ๒                  ๑๓ นิ้ว                        ๒ นิ้ว                            ๒.๕ นิ้ว                            ๒.๕ นิ้ว
                          ๓                  ๑๒ นิ้ว                        ๒ นิ้ว                            ๒.๕ นิ้ว                            ๒.๕ นิ้ว
                          ๔                  ๑๐ นิ้ว                         ๒ นิ้ว                           ๒.๕ นิ้ว                             ๒.๕ นิ้ว
           ๑.๔  วิธีการใช้ นิยมใช้กันกว้างขวางสารพัดประโยชน์ ใช้สอยในชีวิตประจำวันของคนชนบท ดังนี้
               ๑) เป็นอุปกรณ์ในการทำสวน ทำไร่นา ใช้งานถาง ฟันต้นไม้ ตัดหญ้า ปอกมะพร้าว ปอกผลไม้ต่าง ๆ
               ๒) ใช้เป็นอาวุธป้องกันตัว ผู้ชายชนบทในจังหวัดตรังและภาคใต้ จะนิยมใช้มีดพร้า เวลาจะออกจากบ้านทั้งไปสวนไร่นา และไปทำธุระอื่น ๆ ก็จะนำติดตัวไปด้วย

ประโยชน์
        ประโยชน์หลัก ๆ ของการทำมีดพร้านาป้อมีดังนี้คือ
         ๑.  เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการทำงานต่าง ๆ ของชุมชน เช่น ทำไร่ทำนา 
         ๒. เพื่อเป็นอาชีพเสริม นอกจากทำรายได้ให้แล้ว ยังสามารถรักษาวัฒนธรรมที่สืบทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษเอาไว้ ชาวนาป้อยังได้ผลิตจอบ เสียม ขวาน มีดกรีดยาง เพื่อใช้ในการเกษตรกรรมต่าง ๆ  การผลิตมีดพร้านาป้อที่ถือเป็นการอนุรักษ์และสืบทอดวัฒนธรรมของชุมชน เพราะมีดทุกเล่มจากนาป้อ ล้วนแล้วแต่เป็นฝีมือของคนท้องถิ่น    

ที่มา : https://clib.psu.ac.th/southerninfo/content/5/716aa547